Główne nurty w psychoterapii
Nurty w psychoterapii to różnorodne szkoły terapeutyczne, które różnią się od siebie rodzajami terapii, sposobami pracy z pacjentem i tego, na co kładzie się główne akcenty w terapii.
Aktualnie wyróżniamy 5 głównych nurtów:
- poznawczo-behawioralny,
- psychoanalityczny i psychodynamiczny,
- integracyjny,
- humanistyczno-doświadczeniowy,
- systemowy.
- Nurt poznawczo-behawioralny (CBT)
Psychoterapia poznawczo-behawioralna opiera się na tym, że na nasz nastrój, myśli, reakcje fizjologiczne i zachowania mają wpływ podstawowe przekonania, jakie mamy o sobie, innych ludziach i świecie. Jej celem jest uświadomienie pacjentowi jego przekonań i myśli automatycznych oraz ich zmiana na takie, które będą mu służyć w lepszym radzeniu sobie z trudnościami.
Terapia CBT ma określoną strukturę sesji i opiera się na współpracy terapeuty i pacjenta. Koncentruje się przede wszystkim na teraźniejszości i bieżących problemach. Jest to nurt terapeutyczny o największej udowodnionej skuteczności, potwierdzonej licznymi badaniami naukowymi.
Do gabinetu psychoterapeuty poznawczo-behawioralnego najwięcej pacjentów zgłasza się z objawami depresyjnymi oraz objawami lękowymi takimi jak: ataki paniki, lęk uogólniony związany z nasilonym martwieniem się, lęk o zdrowie, różnego rodzaju fobie np. fobia społeczna. Powodem zgłoszenia bywają zaburzenia po doświadczeniu traumatycznym, zaburzenia osobowości, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, problemy adaptacyjne. Pacjenci zgłaszają się także w sytuacjach kryzysowych, takich jak np. rozwód. Obszarem pracy psychoterapeuty poznawczo-behawioralnego jest także rozwój własny np. praca z niskim poczuciem własnej wartości.
Są takie zaburzenia, w których CBT nie ma zastosowania np. w problemach z zaburzeniami mowy, chorobach i zaburzeniach psychicznych natury organicznej, czyli wywołanych uszkodzeniami, urazami bądź chorobami mózgu czy w przypadku niepełnosprawności intelektualnej.
- Nurt psychodynamiczny i psychoanalityczny
Zarówno terapia psychoanalityczna, jak i psychoterapia psychodynamiczna opierają się na założeniach Zygmunta Freuda. Za źródło trudności i zaburzeń psychicznych uznają pewne nieświadome konflikty i trudne, czasami „wyparte” doświadczenia z dzieciństwa i przeszłości. Nurt psychodynamiczny wywodzi się z psychoanalizy.
Psychoterapia psychodynamiczna zakłada, że zachowanie człowieka to efekt sterowania nim przez wewnętrzne mechanizmy i ukryte potrzeby. Podczas terapii oprócz skupienia się na emocjach i przeżyciach analizuje się również objawy z ciała.
Jednym z podstawowych założeń nurtu psychodynamicznego jest to, że różne dolegliwości pacjentów mają swoje źródło w nierozwiązanych, zazwyczaj podświadomych konfliktach, wywodzących się z okresu dzieciństwa. Celem terapii jest poszukiwanie przyczyn tych konfliktów w przeszłości i przepracowanie ich. Ma to prowadzić do poprawy samopoczucia i funkcjonowania pacjenta. Głównym narzędziem pracy w tym ujęciu jest relacja terapeuty z pacjentem, gdyż stanowi ona pewne lustro – odzwierciedlenie tego, jak w relacji z pacjentem mogą czuć się osoby z jego otoczenia.
Terapia psychodynamiczna jest procesem długoterminowym i może zajmować nawet kilka lat. Czas jej trwania jest kwestią indywidualną. Terapia ta może pomóc pacjentom, którzy cierpią na depresję, zaburzenia osobowości, zaburzenia, lękowe oraz zaburzenia odżywiania.
Podstawowym założeniem nurtu psychoanalitycznego jest istnienie nieświadomego konfliktu intrapsychicznego pomiędzy popędowością (id), a przyjętymi społecznymi i kulturowymi wymaganiami (superego). Oznacza to, że człowiek na poziomie nieświadomym dąży do zaspokojenia wszystkich swoich potrzeb, ale jednocześnie jest zmuszony do hamowania ich i zaspokajania ich w taki sposób, aby mogło to być społecznie akceptowane. Wedle tej teorii wszelkie trudności i objawy wynikają z wadliwego funkcjonowania tych mechanizmów. W praktyce psychoanalityk zmierza do wykrycia nieświadomego konfliktu pacjenta i uświadomienia go pacjentowi.
- Nurt integracyjny
Nurt integracyjny wykorzystuje różne techniki pracy z pacjentem, wywodzące się z różnych szkół terapeutycznych. Terapeuta dopasowuje metody pracy do konkretnej osoby, tak by w jak najlepszy sposób pomóc jej w rozwiązaniu problemów, z którymi się zgłasza. Grupa psychoterapeutów, która utożsamia się z tym nurtem, uważa, że nie występuje potwierdzona empirycznie wyższość jednej szkoły psychoterapii nad drugą. To odpowiednie rozwiązanie dla osób, które nie potrafią się zdecydować na jeden określony nurt terapeutyczny. Z terapii w nurcie integracyjnym mogą skorzystać osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne, zaburzenia osobowości, mające problem z uzależnieniem, z relacjami z innymi ludźmi i z wieloma innymi trudnościami – psychoterapia integracyjna nikogo nie wyklucza.
- Nurt humanistyczno-doświadczeniowy i Terapia Gestalt
W nurcie humanistyczno-doświadczeniowym dąży się do zwiększenia świadomości pacjenta odnośnie jego roli i udziału w obecnej sytuacji życiowej, aby pomóc mu się rozwijać i pokonać różne przeszkody. Ten nurt zakłada, że każdy z nas posiada potrzebne zasoby do wyzdrowienia i samorealizacji oraz podkreśla znaczenie wolności człowieka w decydowaniu o sobie i samostanowieniu.
Kluczem do poprawy stanu psychicznego jest relacja z terapeutą, który daje bezwarunkową akceptację i możliwość rozwijania swojego potencjału. W tym podejściu dominuje koncentracja na teraźniejszości. To pacjent decyduje, co będzie tematem aktualnej sesji. Rozwój samoświadomości oznacza zwiększenie autonomii, a znajomość swoich zasobów pozwala na szybsze i łatwiejsze przezwyciężanie trudności. Psychoterapia ma pomóc pacjentowi w akceptacji siebie i poprawie poczucia własnej wartości. W toku terapii pacjent odkrywa, co jest dla niego ważne, czego pragnie, i zaczyna podejmować decyzje i działania, zgodne z jego dążeniami. Terapia ta opiera się na analizie wartości, potrzeb wewnętrznych i własnej tożsamości. Ma służyć lepszemu zrozumieniu siebie, poprawie jakości życia, poszerzeniu swojej świadomości, uporaniu się z lękami, a także poprawie relacji z bliskimi osobami. Na bazie tego nurtu powstała terapia Gestalt.
Terapia Gestalt
Zakłada, że źródłem problemów człowieka w dorosłości są przede wszystkim niezaspokojone w dzieciństwie potrzeby, takie jak: miłość, szacunek, bezpieczeństwo. Terapia w nurcie Gestalt ma za zadanie przywrócić osobie poczucie, że jest ważna, bezpieczna i akceptowana, a tym samym dać jej pole do rozwoju w takim kierunku, w jakim chce się rozwijać. Nurt ten charakteryzuje się pracą nad zwiększeniem świadomości pacjenta i ukierunkowaniem na „tu i teraz”. Terapeuta w trakcie spotkań zachęca pacjenta do podejmowania świadomych wyborów i brania odpowiedzialności za własne działania. W myśl tej terapii świadomość prowadzi do wyboru, a możliwość wyboru do poczucia wolności. Terapia Gestalt wykorzystywana jest do leczenia rozmaitych problemów psychicznych, takich jak: zaburzenia lękowe, depresja, zaburzenia odżywiania, uzależnienia, a także zaburzenia osobowości. Ponadto przynosi korzyść osobom pozostającym w kryzysie, czy to rozwojowym, czy egzystencjalnym. Polecana jest również osobom zainteresowanym rozwojem osobistym i pogłębianiem wiedzy o sobie.
- Nurt systemowy
Ta forma terapii skupia się na trudnościach w systemie rodzinnym i opiera się na założeniu, że para bądź członkowie danej rodziny wzajemnie na siebie oddziałują. Jest to nurt wykorzystywany w terapii par i rodzin, który umożliwia spojrzenie na problem z perspektywy różnych osób, tworzących dany system. Podczas sesji terapeutycznych para bądź członkowie rodziny przyglądają się temu, w jaki sposób każdy funkcjonuje w różnych okolicznościach i dziedzinach życia oraz co jest dla kogo ważne. Psychoterapia staje się przestrzenią, gdzie każda osoba może przedstawić swój punkt widzenia, to, jak odbiera zachowania innych i jak radzi sobie w obecnej sytuacji. Terapia par i rodzin w nurcie systemowym pomaga członkom rodziny nauczyć się nowego, skutecznego sposobu wyrażania swoich potrzeb i uczuć. Psychoterapia poprzez trening komunikacji i naukę słuchania siebie nawzajem wzmacnia więzi rodzinne i buduje wzajemne wsparcie. Jej rolą jest również podkreślenie autonomii i indywidualnych potrzeb każdej z osób należących do systemu rodzinnego, tak by każdy mógł się realizować zarówno w rodzinie, jak i poza nią.
